13. Will the First Minister make a statement on the protection of war memorials in Wales? OAQ(5)0734(FM)[W]

War memorials are an important part of our heritage, and a permanent reminder of sacrifices made and losses sustained by communities. I am pleased that the Welsh Government grant scheme, launched in 2014 as part of the commemorations of the first world war, has helped to protect war memorials across Wales.

Mi gofiaf i heddiw fel y diwrnod lle cyrhaeddom ni gwestiwn 13, ac mae fy niolch i Neil Hamilton ac i Mark Reckless am fethu ag ymestyn am eu ffeiliau yn ddigon cyflym. Rwy’n ddiolchgar o gael y cyfle, ac mae hwn yn fater, digwydd bod, rydw i’n teimlo’n reit gryf yn ei gylch o. Mae cofebau’r rhyfel mawr—mi wyddoch chi amdanyn nhw—ar sgwâr y pentref yn bethau sy’n cael eu gwarchod, ac mae Cadw yn gwneud gwaith arbennig yn eu gwarchod nhw.

Ond mae yna gofebau rhyfel eraill o gwmpas Cymru—mewn capeli, er enghraifft, neu hyd yn oed mewn hen ffatrïoedd—sy’n cofio pobl sydd wedi colli eu bywydau mewn rhyfeloedd. Mae angen gwarchod y rheini hefyd, ac a gaf i wneud apêl ar Lywodraeth Cymru i sicrhau bod gwaith yn gallu cael ei wneud—mi allaf i roi’r Llywodraeth mewn cyswllt â’r bobl sy’n gwneud ymchwil yn y maes hwn—er mwyn ein helpu ni i warchod ein treftadaeth ni ar gyfer y dyfodol a chofio’r rheini a gollodd eu bywydau?

A gaf i ddweud fy mod i wedi cyrraedd cwestiwn 15 o’r blaen, ond dim ers amser, achos roeddwn i’n cael fy nghyhuddo o roi atebion rhy fyr. Achos hynny, penderfynais i fod yn rhaid i mi, felly, ehangu’r atebion yn y pen draw. Rwy’n gwybod bod cofeb Llanrhuddlad ar Ynys Môn yn cael ei ystyried ar hyn o bryd, ynglŷn â chael ei restru fel cofeb sydd yn arbennig. Mae honno’n enghraifft anarferol, rwy’n deall, o gofeb a gafodd ei ail-ddylunio ar ôl yr ail ryfel byd ac sydd â ffigwr milwr o’r ail ryfel byd arno.

Un o’r pethau oedd yn rhaid i ni ei wneud pan ddechreuom ni’r cynllun hwn oedd sicrhau ein bod ni’n gwybod faint o gofebau oedd yna, achos nid oedd gan neb rhestr ac nid oedd neb yn gwybod ble yn gwmws yr oedden nhw. Ond beth sydd wedi digwydd lan i nawr yw bod mwy a mwy o bobl wedi ystyried bod gyda nhw gofeb ac wedi, wrth gwrs, ystyried bod yn rhaid cael bach o arian er mwyn sicrhau bod y gofeb honno yn cael ei chadw yn y ffordd briodol. So, felly, os oes yna rai ar Ynys Môn, mae’n hollbwysig ein bod ni’n gwybod ble maen nhw, ac, wrth gwrs, mae’n hollbwysig eu bod nhw’n gwybod ym mha ffordd y gallan nhw gael unrhyw fath o help.

Thank you, First Minister. The next item on our agenda is the business statement and announcement, and I call on Jane Hutt to make the statement.

Llywydd, I want you to consider a point of order.

Ah, right. This is a point of order, not your statement. Okay. Point of order—Jane Hutt.

Diolch, Llywydd. I want you to consider a point of order made regarding Adam Price’s question, which I felt was inappropriate in relation to Standing Order 13.9, to the First Minister in relation to the Circuit of Wales this afternoon.

I listened to the question clearly. There did not seem to be any accusation that needed to be ruled out of order in that question. It was clearly a question put to the First Minister, and the First Minister clearly answered the question. I don’t consider I need to say any more at this point.